Tỉ lệ bản đồ là một khía cạnh quan trọng trong lĩnh vực địa lý và địa hình, đóng vai trò quan trọng trong việc biểu diễn các phần tử địa lý trên một bề mặt phẳng. Tỷ lệ này cung cấp thông tin về mối quan hệ kích thước giữa các yếu tố trên bản đồ và thực tế trong thế giới thực. 

Bản đồ là gì?

Bản đồ học, còn được gọi là bản đồ hình học, là quá trình nghiên cứu và thực hành tạo ra hình ảnh của Trái đất trên một bề mặt phẳng. Người thực hiện việc tạo ra bản đồ được gọi là người vẽ bản đồ.

Bản đồ đường bộ là loại bản đồ phổ biến nhất hiện nay và là một phần của nhiều loại bản đồ khác như bản đồ hàng hải, hàng không, mạng lưới đường sắt, bản đồ đi bộ đường dài và bản đồ xe đạp. Số lượng lớn bản đồ được thiết kế chủ yếu từ các nguồn thông tin địa phương, thành phố, đô thị, cơ quan quản lý, cơ quan thuế, nhà cung cấp dịch vụ cấp khẩn cấp và các tổ chức địa phương khác. Quân đội đã tiến hành nhiều dự án nghiên cứu quốc gia, ví dụ như Cơ quan Khảo sát Vũ khí của Vương quốc Anh, một cơ quan dân sự quốc tế nổi tiếng với công việc kỹ lưỡng và chi tiết. Ngoài thông tin về vị trí, bản đồ cũng có thể được sử dụng để vẽ các đường đồng mức, biểu thị các giá trị không đổi về độ cao, nhiệt độ, lượng mưa, v.v.

Bản đồ chính trị hoặc vật lý thường được sử dụng để tạo bản đồ thế giới hoặc các khu vực rộng lớn. Bản đồ chính trị được sử dụng để biểu thị ranh giới lãnh thổ, trong khi bản đồ địa lý được sử dụng để thể hiện các đặc điểm địa lý như núi, loại đất hoặc mục đích sử dụng đất, bao gồm cả cơ sở hạ tầng như đường bộ, đường sắt và các công trình khác.

Ngoài ra, còn có một số loại bản đồ khác như:

– Bản đồ địa hình: Hiển thị độ cao và độ nổi với đường viền hoặc bóng đổ.

– Bản đồ địa chất: Không chỉ thể hiện bề mặt tự nhiên, mà còn biểu thị các đặc điểm về đá, đường gãy và các cấu trúc ngầm.

Định nghĩa tỉ lệ bản đồ

Bản đồ là một phiên bản thu nhỏ và tương đối chính xác của một khu vực cụ thể hoặc toàn bộ trái đất. Được tạo thành từ một hình vẽ đơn giản, bản đồ đại diện cho không gian và địa điểm, và hiển thị các thông số liên quan đến môi trường của nó một cách liên tục.

Tỉ lệ bản đồ là một chỉ số mô tả tỷ lệ giữa khoảng cách được đo trên bản đồ và khoảng cách tương ứng trong thực tế. Tỉ lệ này thể hiện mức độ thu nhỏ của hình ảnh trên bản đồ so với thực tế trên mặt đất. Khi tỉ lệ bản đồ càng lớn, đồng nghĩa với việc độ chi tiết của nội dung trên bản đồ càng cao. Ngược lại, tỉ lệ bản đồ càng nhỏ thì mức độ chi tiết trên bản đồ càng giảm đi.

Phân loại tỷ lệ bản đồ

Tỷ lệ bản đồ được biểu thị dưới hai dạng chính:

1. Tỉ số (tỷ lệ số): Đây là một phân số có tử số luôn bằng 1, trong đó mẫu số càng lớn thì tỉ số càng nhỏ và ngược lại. Ví dụ: tỷ lệ 1:100.000 có nghĩa là 1 cm trên bản đồ tương ứng với 100.000 cm hoặc 1.000 m (1 km) trong thực tế.

2. Thang đo của thước (tỷ lệ thước): Đây là một thang đo được vẽ cụ thể trong bản đồ dưới dạng các đoạn quy tắc được đánh số theo độ dài thực tế tương ứng.

Tỷ lệ bản đồ liên quan đến mức độ mà các đối tượng địa lý được hiển thị trên bản đồ. Khi tỷ lệ càng lớn, bản đồ càng chi tiết.

Các bản đồ có tỷ lệ lớn hơn 1:200.000 được gọi là bản đồ tỷ lệ lớn. Bản đồ có tỷ lệ từ 1:200.000 đến 1:1.000.000 được coi là bản đồ có kích thước trung bình. Trong khi đó, bản đồ có tỷ lệ nhỏ hơn 1:1.000.000 được xem là bản đồ tỷ lệ nhỏ.

Đo khoảng cách thực địa sử dụng tỉ lệ bản đồ như thế nào?

Để tính toán khoảng cách trên mặt đất (theo đường chim bay) dựa trên tỷ lệ của bản đồ, bạn có thể thực hiện các bước sau:

1. Đo khoảng cách giữa hai điểm trên bản đồ bằng một công cụ như thước kẻ.

2. Ghi lại độ dài của đoạn đã đo được bằng đơn vị trong bản đồ (ví dụ: cm).

3. Sử dụng tỷ lệ của bản đồ để tính toán khoảng cách trên mặt đất.

Ví dụ, nếu độ dài đo được giữa hai điểm A và B trên bản đồ có tỷ lệ 1:15000 là 5 cm, bạn có thể tính khoảng cách giữa hai điểm trên thực tế như sau:

Khoảng cách trên mặt đất = Độ dài đo được trên bản đồ x Tỷ lệ của bản đồ.

Trong trường hợp này, khoảng cách trên mặt đất giữa hai điểm A và B sẽ là: 5 cm x 15000 = 750 m.