Tỉ lệ bản đồ cho biết mức độ thu nhỏ của khoảng cách trên bản đồ so với khoảng cách tương ứng trong thực tế. Việc hiểu và sử dụng tỷ lệ bản đồ đúng cách là vô cùng quan trọng để đảm bảo sự chính xác và hiệu quả trong việc sử dụng bản đồ. Trong bài viết này, chúng ta sẽ khám phá sâu hơn về tỷ lệ bản đồ, các dạng biểu thị của nó và ứng dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau.

Tỉ lệ bản đồ?

Trên thực tế, bản đồ thường có kích thước nhỏ. Một tấm bản đồ nhỏ có thể chứa cả thành phố hoặc thậm chí cả thế giới trên một mảnh giấy nhỏ. Kích thước của bản đồ có thể thay đổi tùy thuộc vào sự lựa chọn và yêu cầu của người vẽ và tài liệu thể hiện.

Ví dụ, bản đồ in trong sách giáo khoa thường có kích thước nhỏ. Trái lại, các bản đồ quân sự hoặc bản đồ treo tường có kích thước lớn hơn nhiều, mặc dù cùng biểu thị hình ảnh và khu vực tương tự.

Tỉ lệ của một bản đồ là tỷ số giữa một khoảng cách đo trên bản đồ và khoảng cách tương ứng trong thực tế. Tỉ lệ này thường được hiển thị dưới tên của bản đồ và cho biết mức độ thu nhỏ của các đối tượng so với thực tế cho người đọc.

Thước tỉ lệ thường được đặt ở góc dưới của bản đồ để hỗ trợ trong việc đo lường các thông số và khoảng cách, diện tích trên bản đồ. Tỷ lệ của bản đồ càng lớn, mức độ chi tiết của bản đồ càng cao và ngược lại.

Các dạng biểu thị tỉ lệ bản đồ

Trước khi tìm hiểu cách tính tỷ lệ bản đồ, cần hiểu về các dạng biểu thị của tỉ lệ bản đồ. Tỉ lệ bản đồ có hai dạng biểu thị chính:

1. Tỉ lệ số: Đây là một phân số với tử số luôn là 1 và mẫu số càng lớn, tỉ lệ càng nhỏ. Ngược lại, mẫu số càng nhỏ, tỉ lệ càng lớn.

2. Tỉ lệ thước: Đây là tỉ lệ được biểu thị dưới dạng một thước đo có các đơn vị độ dài tương ứng với thực tế. Mỗi đoạn trên thước đo biểu thị một số đo của độ dài trong thực tế.

Tùy thuộc vào tỉ lệ, bản đồ có thể chứa số lượng đối tượng địa lý khác nhau. Tỷ lệ bản đồ thường được phân loại theo tiêu chuẩn như sau:

– Tỉ lệ lớn: có tỉ lệ trên 1:200.000.

– Tỉ lệ trung bình: từ 1:200.000 đến 1:1.000.000.

– Tỉ lệ nhỏ: dưới 1:1.000.000.

Cách tính tỉ lệ bản đồ 

Dù tỷ lệ bản đồ được hiển thị rõ ràng trên bản đồ, không phải ai cũng biết cách tính tỷ lệ đó. Dưới đây là hướng dẫn cách tính tỷ lệ bản đồ một cách chuẩn nhất mà bạn có thể tham khảo:

1. Đánh dấu một khoảng trên bản đồ với tỉ lệ 1/1000, tức là hai điểm cách nhau trên bản đồ một đơn vị được chuyển đổi thành một đơn vị trên tờ giấy hoặc thước kẻ.

2. Tiếp theo, đặt tờ giấy hoặc thước kẻ đã đánh dấu trên giấy theo thước tỉ lệ và đọc giá trị khoảng cách trên thước tỉ lệ.

3. Nếu khoảng cách này được đo bằng mét, so sánh nó với khoảng cách trên thước tỉ lệ sẽ dễ dàng hơn nhiều, sau đó đọc giá trị tương ứng trên thước tỉ lệ.

Điều này giúp bạn xác định tỷ lệ bản đồ một cách thuận tiện và dễ dàng hơn bằng cách so sánh khoảng cách đo trên bản đồ với khoảng cách trên thước tỉ lệ.

Ví dụ:

Dựa trên bản đồ, hãy tính khoảng cách thực tế theo đường chim bay từ khách sạn Bạch Vân đến khách sạn Thanh Bồn, và từ khách sạn Gia Bình đến khách sạn Sông Hương. Tương tự, hãy đo và tính chiều dài đoạn đường Phan Bội Châu từ Trần Quý Cáp đến đường Lý Tự Trọng. 

Với khoảng cách từ khách sạn Bạch Vân đến khách sạn Thanh Bồn trên bản đồ là 5,5cm. Tỉ lệ bản đồ là 1:7500. Ta có:

Khoảng cách thực tế = 5,5cm x 7500 = 41250cm = 412.5m.

Tương tự, từ khách sạn Gia Bình đến khách sạn Sông Hương trên bản đồ là 4,0cm. Tỷ lệ bản đồ là 1:7500. Ta có:

Khoảng cách thực tế = 4,0cm x 7500 = 30000cm = 300m.

Ứng dụng tỷ lệ bản đồ như thế nào?

Bản đồ đóng vai trò quan trọng trong đời sống xã hội của con người và không thể thiếu. Nó cho phép con người xem đường đi, khám phá địa hình, và được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như quân sự, quốc phòng, xây dựng, và nhiều hơn nữa. Dưới đây là một số ứng dụng của tỷ lệ bản đồ mà chúng ta có thể đề cập đến:

Ứng dụng tỉ lệ bản đồ trong quân sự

Trong lĩnh vực quân sự, một trong những ứng dụng phổ biến của tỷ lệ bản đồ là quan trọng. Trong mỗi cuộc chiến, việc sử dụng bản đồ với tỷ lệ phù hợp giúp xác định chiến thuật thích hợp. Bản đồ cung cấp thông tin về địa hình, bao gồm độ dốc, tính gồ ghề và độ cao, giúp định vị dễ dàng hơn.

Ứng dụng tỷ lệ bản đồ trong kiến trúc xây dựng

Bản đồ là một công cụ không thể thiếu trong các công trình xây dựng, từ những dự án nhỏ đến những công trình lớn. Trong quá trình xây dựng, bản đồ cung cấp thông tin quan trọng về các yếu tố như độ dày của tường, diện tích của từng phòng, và vị trí lắp đặt chi tiết.

Bản đồ đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ mọi người làm việc một cách chủ động và hiệu quả mà không cần nhiều giải thích hay hướng dẫn chi tiết. Bằng cách nhìn vào tỷ lệ trên bản đồ, chúng ta có thể dễ dàng xác định kích thước thực tế của các phần trong công trình, giúp cho quá trình xây dựng trở nên thuận tiện hơn.